Bertien Minco

Toespraak bij de plaatsing van Stolpersteine in Beilen voor de familie Denneboom op 7 april 2016...

Ik ben Bertien Minco, kleindochter van Bertha Henriette Denneboom, die hier in Beilen geboren werd op 26 juli van het jaar 1900. In de burgerlijk stand staat 25 juli, maar haar hele leven vierde wij haar verjaardag de 26e. Eigenlijk heette ze Bartha, maar haar roepnaam was Bertha. Ik groeide op in Groningen en de eerste zes of zeven jaren van mijn leven, woonde we samen met oma in één huis. Oma sprak veel. Haar mond stond nooit stil, ze babbelde maar ze vertelde zelden tot nooit iets over haar eigen leven, ze sprak niet over de dingen die ze had meegemaakt ……en ze hád wat meegemaakt. Oma overleefde de oorlog, als enige van het gezin waar ze in opgroeide. Ze verloor grote delen van haar familie. En ze zweeg. Ze wilde haar kinderen er niet mee lastigvallen. En vermoedelijk wilde ze ook zichzelf in bescherming nemen tegen al teveel nare herinneringen. Een paar jaren geleden besloot ik eens een bezoekje te brengen aan Beilen, dit dorp waar een deel van mijn roots liggen. Denneboom. Zo’n vrolijke naam. Je denkt meteen aan een liedje en het heeft ook wel wat om af te stammen van een boomsoort. Veel Dennebomen, vormen samen een bos. We parkeerden de auto en wandelden het centrum van Beilen binnen. Ik had eigenlijk geen idee waar ik naar opzoek was. Misschien stond er ergens een oude synagoge? Ik vond niets en vroeg ik de boekhandel of er misschien nog iets te vinden was van het oude Joodse leven in Beilen. Een sjoel, een Joodse begraafplaats misschien? Ze wisten het niet, maar verwezen me naar de overkant, naar de zaak van Oldenburger, ‘ga maar naar Bert en Finy, die weten dat wel.’ De ontmoeting met Finy was bijzonder. Ze noemde mijn oma ‘tante Bertha’ en had haar nog wel gekend. We waren geen familie, zij was er een van Kats en ik van Denneboom. Jeweetwel. Kats en Denneboom.Dat waren de twee grote Joodse families hier in het dorp en er was altijd sprake van enige rivaliteit, van wat ruzie. Ik herinnerde me heel vaag een rijmpje van mijn vader over de familie Kats. Het was niet heel complimenteus, ik ga het hier ook niet herhalen, maar hij moest er altijd heel hard om lachen. En wij begrepen dan niet precies waarom. Kats en Denneboom. Daar was iets mee. Finy had nog een oude, lieve vader die woonde boven de zaak, met tomatenplantjes op zijn dakterras en een paar oude foto’s aan de wand. Op ééntje herkende ik tante Carolien als klein meisje. Finy reed voor ons uit en wees ons de weg naar de Joodse begraafplaats, die tegenwoordig midden in een moderne woonwijk ligt. We openden het hek en pal in het midden stonden fier de grafstenen van mijn bet-overgrootouders Heiman Mozes Denneboom en Bartha Heimans van Hasselt. Bartha, Bertha, Bertien. Heiman en Bartha kregen samen acht kinderen en zijn daarmee de stamouders van de Dennebomen waar ik het vandaag hier over heb en waar we vandaag de Stolpersteine voor zullen plaatsen. Mijn overgrootvader Philip, was hun jongste zoon. In voorbereiding op vandaag probeerde ik alle losse eindjes die ik had en wist van Beilen aaneen te knopen om tot een verhaal te komen. Het was niet veel, wat ik wist. Een gevoel van schaamte bekroop me. De stamboom van de Dennebomen boodt een beetje houvast. Die betovergrootvader van me, Heiman Mozes Denneboom, was een voorkind, een bastaard. Hij was het enige kind van Rada Denneboom,...

Van Pauline Broekema bij het verschijnen van mijn boek ‘Liever niet op reis’...

Voor Bertien Op een dag zoals deze, met zo’n aarzelende zon, denken wij, volgens mij, geregeld hetzelfde: Ach, liep ik maar even in de Ebbingestraat, en zag daar in de verte die grijze toren. Of een wandeling langs het water, waar tegenwoordig de driemasters liggen, bij het pakhuis van de grote Hendrik Nicolaas Werkman. Wij weten dat het inderdaad zo is: het land, om die stad, kan werkelijk zo oranje, zo rood, zo uitbundig geel zijn, als hij het drukte en schilderde. Om het bewijs geleverd te krijgen pakken we de fiets, rijden langs de wierde van Dorkwerd, naar het terras van Hamming, voor een speltbiertje met bitterballen, het Gronings om ons heen, en zien het langzaam aan het Reitdiep avond worden. Het is geen boek over Stad. Als speelt die stad er wel een grote rol in. Het is een -prachtig- boek over proberen te vergeten, verwerken, terughalen, een plek geven, herdenken, van wat onder meer in die stad gebeurde. En overal. In Parijs, Thessaloniki, Antwerpen, Wenen, Praag, Lodz, Keulen. “Der Tod ist ein Meister aus Deutschland…“ Van de drieduizend joodse inwoners in Groningen overleefden nog geen tweehonderd de oorlog. Alleen al in Groningen. “Weggekomen” zei men na de bezetting. Dat zei men in Bertiens jeugd. En nog heel veel jaren er na. Dat verstikkende, versluierende weggekomen, en alles wat daar aan vast zit, daar gaat haar boek over. Weggekomen. Een woord dat ook door de overlevenden werd gebruikt. Omdat wat gebeurde te groot was voor een woord dat aan de realiteit raakte. Bertien geeft (ze verwerkt haar vak in haar boek) richting hoe nu en in de toekomst te herdenken. Ze doet dat voor jongeren die er anders mee om gaan. Die het verleden aanraakbaar willen hebben. Bertien maakt het tastbaar. Een van de allermooiste beelden die zij oproept is als ze schrijft over een ambacht dat ook verdween. Hoeveel joodse Groningers hebben er in gewerkt? Honderden…de confectie. De coupeurs, de persers, de mannen en vrouwen achter de machines, de stiksters, die het perfecte knoopsgat maakten, nooit zat er bij hen een mouw verkeerd, een blind gestikte zoom, de inkopers, de vertegenwoordigers. Als ze mee mag naar de fabriek wordt haar een plaatsje gegund achter die machine die iets magisch kan: in één beweging een stukje stof om een knoopje leggen. Daar zit ze, meisje, dat dan al alles registreert en misschien toen al heeft gedacht…later…later zal ik er over schrijven. En dat heeft ze gedaan. Soms met symbolisch haar moeder aan de hand, de regenjas van haar vader om de schouders. Vol bewondering heb ik haar boek gelezen. Lieve Bertien. Van harte. Het is mooi, het is je gelukt en het zò goed dat het er is. Pauline Broekema, 3 april 2016...